Leipzig - das neue Berlin?

eerder gepubliceerd in Mr-Online als blog voor Dutch Business Lawyers Abroad.

Welgeteld één afspraak had ik. Graag had ik er meer gehad, maar niemand die ik over Leipzig sprak had daar contacten. Iedereen had wel links of rechts gehoord, dat er iets in Leipzig gaande was. Maar niemand wist er het fijne van. Alleen geruchten. Veel kunstenaars trekken van Berlijn naar Leipzig. De Berlijnse jeugd verhuist naar Leipzig. En, dat liet mij de oren spitsen, Leipzig is economisch in opmars. Nu zijn er altijd mensen die er belang bij hebben, om hun plek hochzujubeln. Dus ik was sceptisch. Totdat ik mijn eerste medewerkster Verena sprak, die 20 jaar geleden met haar man uit Beieren naar Berlijn verhuisd was en tot overtuigde Berlijnse is geworden. "Was hat es auf sich mit Leipzig?" Zonder een moment te aarzelen riep Verena uit: "Oh, Leipzig? Das ist das neue Berlin!" Ik was verkocht. Als zelfs Verena zoiets zei, dan moest ik met eigen ogen dit fenomeen gaan onderzoeken.

Die ene afspraak die ik had was met een Nederlander die in Leipzig neergestreken was om Nederlandse bedrijven op weg te helpen. Ik had hem over de telefoon gesproken. Een aardige man, met wie ik een zeker idealisme over de eenwording van Europa deelde en we kwamen vanzelf op verdere gemeenschappelijkheden in werk en gedachtegoed. Die man gaat mij helpen om Leipzig te leren kennen, dacht ik. Mis. Hij was vriendelijk, we hadden een leuk gesprek in zijn kantoor in Leipzig, maar zijn boodschap was duidelijk: blijft U rustig daar waar U bent: ik bekommer mij hier om alles wat U nodig heeft. Hij had uiterst positieve verhalen over al hetgeen hij voor Nederlandse bedrijven ter plekke voor elkaar kreeg. Maar als ik hem van moeizame ervaringen van Nederlanders in Duitsland vertelde, dan vertrok zijn gezicht zodanig, dat ik wist, dat hij zichzelf moed aan het inpraten was. En intussen kwam ik geen steek verder. Hij gaf mij geen werkelijke informatie over Leipzig, laat staan nuttige contacten. We namen afscheid met wat Nettigkeiten. Ietwat gefrustreerd liep ik terug naar mijn hotel, schuin tegenover de Nikolaikirche. Vanuit mijn raam keek ik direct op het plein, daar waar in 1989 met de maandagdemonstraties de DDR revolutie was begonnen. Ogenschijnlijk ongeordende lichtjes in het plaveisel symboliseerden de demonstranten die zich destijds verzamelden. Omdat ik tamelijk op de dag af 20 jaar daarvoor met huis en haard vanuit Nederland naar Berlijn verhuisd was, trof mij dit als een veelbetekenend toeval. De DDR revolutie had ook mijn leven een nieuwe Wende gegeven.

Om de dag nog enigszins te redden zocht ik op internet de Industrie- und Handelskammer, IHK, op, vroeg aan de receptie waar de Goerdelerring was, kreeg een klein stadskaartje en liep naar de IHK. Ik kwam terecht bij een vriendelijke Oost-Duitse dame, die daar al 28 jaar werkte. Snel rekenen: dus al voor de Wende. Jawel, in de DDR bestond er een voorganger, die met veel moeite af en toe mensen vergunning gaf een eigen onderneming te starten. De dame was niet negatief. Maar een volgende revolutie was niet uitgesloten. De mensen die de Tweede Wereldoorlog, laat staan de Eerste Wereldoorlog meegemaakt hadden, die konden daarover meepraten. Ja, Berlijn was nog hoofdstad, maar wie weet wat er allemaal nog gaat gebeuren. In haar leven had zij al zoveel Umbruch meegemaakt.

Gevraagd over Nederlandse ondernemingen, kon zij slechts, maar wel met trots, verwijzen naar een Saksische database, waarin je kon zoeken naar bedrijven die iets met Nederland te maken hebben. "Is er niet iemand hier in Uw Industrie- und Handelskammer die zich met de internationale betrekkingen bezighoudt?" Even twijfelde ze. Toen: "Nou ja, eigenlijk zijn wij dat, onze afdeling". Ik hoop dat zij mijn roodheid na deze impertinente vraag niet zag, maar ik denk dat zij deed alsof zij die niet zag.

Ik wisselde van onderwerp en vroeg haar wat de must see plekken in Leipzig waren. Met enthousiasme omcirkelde zij op mijn stadskaartje tal van paatsen. Het museum "Zeitgeschichtliches Forum" met beklemmende getuigenissen van de Nazi- en DDR tijd, de Stasi centrale "Runde Ecke", dito beklemmend, maar ook de Auerbachskeller van Goethes Faust (die trouwens Leipzig met Parijs vergeleek: "Mein Leipzig lob ich mir! Es ist ein klein Paris und bildet seine Leute.“) en de Thomaskirche waar Johann Sebastian Bach zijn meesterwerken componeerde. Ik bezocht die middag en avond braaf alles wat de IHK dame omcirkeld had en kreeg een eerste gevoel voor Leipzig.

Twee keer eerder was ik in Leipzig geweest: in 1997 tijdens een serie lezingen die ik in Berlijn, Dresden, Magdeburg en Leipzig gegeven had. Leipzig maakte toen al indruk op mij: ik voelde de handelsgeest die ik uit mijn geboortestad Rotterdam ken. Maar het was toen nog een lege en öde Stad. In het jaar 2000 was ik er nog een keer, vanwege roofkunst, die ik namens de Nederlandse Staat bij een Leipziger museum moest terugclaimen. Het was er nog steeds leeg en öde. Nu, 14 jaar later, was het een mooie stad geworden. Nog steeds relatief leeg, maar bij beter weer kon ik het mij ook stampvol voorstellen.

De volgende morgen lag ik mismoedig te mijmeren in mijn bed. Waarom was ik in vredesnaam naar Leipzig gekomen? Ik was geen stap verder gekomen met mijn plan te achterhalen wat er nu werkelijk in Leipzig gaande is. Een week tevoren had een vriend, die mij in mijn zwakste en sterkste momenten meegemaakt heeft, gezegd: je hebt maar één afspraak in Leipzig? Nou ja, meer heb jij ook niet nodig om daar naar toe te gaan." Zijn vertrouwen in mijn improvisatievermogen maakte mij op dit moment alleen nog mismoediger. Ik wist niet hoe ik uit dit bezoek nog iets kon maken.

Op dat moment belde Max, een roeivriend. Hij nodigde mij uit voor een concert die avond in mijn thuisstad. Ik dankte hem, en zei hem dat ik nog in bed lag in mijn hotel in Leipzig en niet wist waarom ik in vredesnaam in deze stad was. Hij hoorde zonder al te veel begrip mijn litanie aan, maar begreep wel, dat ik zijn uitnodiging niet kon aannemen.

De druk om er toch nog iets van te maken steeg verder. Ik ging naar Starbucks. Na een cappuccino ziet de wereld er immers zonniger uit. De avond tevoren had ik een bordje van een advocatenkantoor gezien, dat ik via omwegen kende. Van hun homepage koos ik een partner van mijn leeftijd en praktijkrichting uit en belde hem op. Hij was nog niet op kantoor. Ik vroeg teruggebeld te worden.

Google fourneerde mij een Nederlands vertalerspaar, dat sinds de Wende in Leipzig woonde. De man kon mij die dag niet ontvangen, maar we spraken zo'n 20 minuten en ik werd al wat wijzer. Hij werkte voornamelijk voor Leipziger ondernemingen die met Nederland te maken hadden. Ik was van harte welkom als ik nog een keer naar Leipzig zou komen.

Direct daarna belde onverwachts mijn Steuerberater. Hij hoopte op ideeën  voor een stage voor zijn dochter die in Nederland studeert. Ik zei nu wat weinig te tijd te hebben. Hij stuurde daarop een email met beschrijving wat zijn dochter zocht. Ik antwoordde kort met de opmerking, dat ik in Leipzig was om te onderzoeken wat daar gaande is. Één minuut later belde hij op, dat hij Leipzig op zijn duimpje kende, onroerend goed daar bezat, tezamen met een goede vriend, die in Leipzig woonde. Natuurlijk kon ik deze vriend nu bellen. De vriend had eigenlijk hoegenaamd geen tijd, maar desondanks spraken we af bij het Völkerschlachtdenkmal, het monument voor de slag tegen Napoleon in 1813.

Voordat het zover was, belde de Leipziger advocaat terug. Hij bevrijdde mij van alle dromen en fantasieën over een nieuwe Gründerzeit in Leipzig. Afgezien van een paar grote bedrijven als BMW, Porsche en DHL, was er tot nu toe niet meer dan een gestage, bescheiden economische ontwikkeling geweest. De Entscheidungsträger zaten nog steeds in West-Duitsland. In Leipzig hadden ze het kruimelwerk. Hij had mij graag op zijn kantoor uitgenodigd, maar dat moest wachten tot een volgende keer, want hij stond op het punt naar een zitting te gaan. Toch spraken we ruim een half uur, waarin ik alles te horen kreeg wat ik wilde weten.

Naast mij in de Starbucks zat een jongeman, die de gesprekken met aandacht vervolgde. We maakten kennis met elkaar. Hij studeerde, maar werkte ook al, in de onroerend goed markt. Een betere expert op het gebied van de ontwikkeling van Leipzig kon ik mij niet wensen. Hij beschreef verleden, heden en toekomst van Leipzig. Hij kwam oorspronkelijk uit Bremen en had hier zijn nieuwe thuis gevonden. Zoals iedereen die ik daar sprak, vond hij Leipzig een geweldige stad om te leven. De lage huren, prachtige vooroorlogse huizen, die nu nog voor een habbekrats te koop zijn, een mooi uitgaansleven, grote universiteit, een rijk cultuurleven en rondom Leipzig oude bruinkoolgroeves, die tot meertjes en natuurgebieden gemaakt worden. En, anders dan Berlijn, één centrum, dat de stad overzichtelijk en toegankelijk maakt. Dat de Kunstszene zich van Berlijn naar Leipzig verplaatst, kon hij bevestigen. Dat Leipzig van overal uit Duitsland jonge mensen aantrekt, daarvan is hij zelf een bewijs. Ik had daar nog aan toe kunnen voegen: van oudsher een handelsstad, die ook nu weer als Messestadt met haar beurzen furore maakt. De jongeman wilde mij in allerlei kringen introduceren. We wisselden onze coördinaten uit.

Met de vriend van mijn Steuerberater liep ik om het Völkerschlachtdenkmal. Dat is zo immens groot dat het ons een half uur gaf. "Mensch, nächstes Mal kommst Du zu uns nach Hause, zum Essen." Hij werkte bij de MDR, radio en televisie, en scheen iedereen te kennen. Hij zou voor mij op zoek gaan naar verdere contacten.

Op de terugweg over de nieuwe A38 naar Göttingen/Kassel hoor ik een indringend hoorspel met originele opnames van een DDR proces waarin een man die aan de opstand van 17 juni 1953 mee had gedaan, op politieke bestelling ter dood veroordeeld wordt voor een moord, die hij met geen mogelijkheid had kunnen begaan. Ik begrijp ineens beter de angsten van de vrouw van de Industrie- und Handelskammer.

Leipzig heeft alles om een bedrijvige, welvarende stad te worden. Het doet mij denken aan Brazilië, waarvan lange tijd gezegd werd: dat is het land van de toekomst en zal het wel altijd blijven. Maar Brazilië maakt nu zijn beloftes waar. Ik hou Leipzig in de gaten.

Murk Muller
advocaat en Rechtsanwalt Berlijn
April 2014